SHAKESPEARETHEATER
Het Shakespearetheater in Diever begon als een primitieve toneelvereniging in het bos: een plaats waar een klein groepje mensen met elkaar iets moois wilde maken om zo de oorlog te vergeten. Tegenwoordig, meer dan driekwarteeuw later, is Shakespeare Diever een begrip in de Nederlandse theaterwereld. Jaarlijks komen er meer dan twintigduizend bezoekers uit het hele land af op het openluchttheater in het Drentse dorp.
De beginjaren
Dokter Dirk Broekema richtte in 1946 de Toneelvereniging Diever op. Hij was op dat moment net in het dorp komen wonen. Door het overlijden van de plaatselijke huisarts was er een vacature ontstaan die hij kwam opvullen. Broekema was een liefhebber van theater en wilde die liefde met zijn nieuwe dorpsgenoten delen: hij gunde Diever meer dan alleen een brink en een schaapskooi.
In de beginjaren van het theater werd er gespeeld op een soort verhoging van zand in het bos. Verder was er niets, zelfs geen verkleedruimte. Voor de acteurs zat er weinig anders op dan om in kostuum naar repetities te fietsen, dat moet voor de inwoners van Diever een grappig gezicht zijn geweest.
Om ervoor te zorgen dat het publiek tijdens voorstelling ergens op kon zitten, leverde de lokale aannemer iedere zomer steigerhout aan. In 1953 werd die situatie verbeterd: het theater kreeg toen houten banken.
JOOP RUTGERS, ACTRICE IN DE VROEGE JAREN VAN HET THEATER
DOKTER DIRK BROEKEMA
Broekema werd zelf regisseur van zijn theater, over alles wat er gebeurde wilde hij de volledige controle hebben. In de beginjaren schminkte hij zijn acteurs daarom zelf en voor de productie van 1954 ontwierp hij hoogstpersoonlijk de kostuums: met het verbandgaas uit zijn huisartsenpraktijk maakte hij de vleugels voor de engelen in Midzomernachtsdroom.
Als regisseur was Broekema al net zo controlerend. Hij stond erom bekend repetities stil te leggen, naast zijn acteurs te gaan staan en vervolgens voor te doen wat hij van hen wilde zien. ’s Nachts reed hij op zijn motorfiets door het dorp en liet hij op- en aanmerkingen achter in de brievenbussen van zijn acteurs. De inhoud van die briefjes was niet altijd even vriendelijk.
Keus voor Shakespeare
Omdat Broekema graag de volledige controle over zijn producties hield, was hij min of meer aangewezen op de stukken van William Shakespeare. In 1949 probeerde hij wel om in Diever Peer Gynt van Henrik Ibsen op de planken te brengen, maar anders dan Shakespearestukken vraagt het werk van Ibsen om veel rekwisieten en toneelwisselingen: Broekema kon dat in zijn eentje niet af en aangezien hij geen taken uit handen wilde geven, keerde hij in 1950 terug naar Shakespeare. Sindsdien heeft het openluchttheater in Diever uitsluitend stukken van de Engelse meester opgevoerd.
Broekema was aanvankelijk begonnen met het maken van Shakespearestukken omdat hij dol was op diens werk. Volgens sommigen was die voorliefde in hem aangewakkerd door zijn lerares Engels, op wie hij in zijn jeugdjaren een oogje had.
Trees Kerstholt, acteerde onder Broekema en is nu vrijwilliger
WIL REP
In 1979 kreeg Broekema bij het verlaten van de schouwburg in Assen een hartaanval. Hij overleefde het niet. Wil Rep, een in Amsterdam opgeleide theatermaker, nam het stokje over.
Rep was in 1973 in Diever komen wonen en had Broekema al in 1976 geassisteerd bij de regie van Leer om Leer. Broekema vertrouwde, ondanks zijn controlerende aard, het theater deels aan haar toe: hij zag Rep als zijn reddende engel. Toen hij in ’79 overleed, was zij dus zijn natuurlijke opvolger.
Vrijheid
Wil Rep is 20 jaar lang de regisseur geweest van het Shakespearetheater in Diever. Ze gaf haar acteurs meer vrijheid, luisterde naar ze en betrok hen bij het proces. Daarnaast liet ze haar acteurs spelen vanuit zichzelf. “Net als dat je een instrument nodig hebt om muziek te maken, heb je je lichaam nodig om toneel te spelen”, zei ze.
Waar Broekema de traditionele Burgersdijkvertalingen gebruikte, zette Rep Shakespeare’s teksten meer naar eigen hand. Dat deed ze onder andere door gebruik te maken van derde bronnen om het script waarmee ze werkte aan te vullen.
Jan Meer, acteerde onder Rep
In 1999 nam Wil Rep afscheid als regisseur, voor de opengekomen functie werd een vacature uitgeschreven. Een van de sollicitanten zou er in de volgende decennia voor zorgen dat het theater in Diever zijn status als toneelvereniging ontgroeide. Die sollicitant was Jack Nieborg.
Onder Nieborgs leiding veranderde een hoop. Dat zat hem allereerst in de cultuuromslag die hij doorvoerde: hij maakte van de Dieverse toneelvereniging een landelijk theatergezelschap. Het ledenkrantje werd ingeruild voor een glossy, het kopje soep achteraf maakte plaats voor een afterparty met bier en wijn en de voorstellingscommissie werd omgedoopt tot een multidisciplinair artistiek team. Tot slot werd de traditionele nieuwjaarsreceptie door Nieborg tot de startdag van het nieuwe seizoen gebombardeerd.
Het terrein
Wie een luchtfoto van het theater uit 2000 vergelijkt met eenzelfde foto van 20 jaar later, ziet dat Nieborg niet alleen de cultuur in Diever veranderde. Ook het terrein ging met zijn tijd mee. Zo werd in de afgelopen jaren het podium van het openluchttheater verplaatst naar het midden van de zaal, werd er een replica van het Londense Globetheater gebouwd en werd er een splinternieuw clubhuis voor de vereniging opgetrokken uit massief eikenhout.
De metamorfose die het theater onderging heeft ervoor gezorgd dat zijn bezoekersaantal in de tijd van Nieborg bijna is verdubbeld. Jaarlijks komen er nu ruim 20 duizend mensen naar een Shakespearestuk in Diever kijken.
De lach
Op het podium is Nieborgs hand overigens ook duidelijk zichtbaar. Sinds zijn komst is hij zelf Shakespearestukken gaan vertalen, iedere zomer werkt hij met zijn eigen interpretatie. En onder zijn regie is er in Diever meer ruimte gekomen voor de lach, ook in tragedies.
“Humor is nooit een doel, maar wel een zeer effectief middel. Dat wist Shakespeare zelf als geen ander”, zegt Nieborg daarover.
Floris Albrecht, acteerde onder Nieborg
